Anayasa Mahkemesi Bireysel Başvuru

Temel ve hak özgürlüklerin ihlali halinde Anayasa Mahkemesi bireysel başvuru hakkı ile hak ihlallerinin giderilmesi istenir. Anayasa bireysel başvuru hakkında işte  tüm bilmeniz gerekenler.

Hem anayasamızda hem de AİHS’de koruma altına alınan haklar için AYM’ye başvuru yapılacaktır. Çünkü AYM’den sonraki yargı makamı AİHM olacaktır. Sadece ülkemizde kullanılan bir hak için AİHM inceleme yapamaz. Eğer anayasa mahkemesinden beklenen sonuç alınamaz ve hak kaybı devam ederse AİHM’ne başvuru yolu açılacaktır.

Anayasa Mahkemesi Bireysel Başvuru Şartları Nelerdir?

AYM’ye bireysel başvuru şartları sağlandıktan sonra başvuru yapmak mümkündür. Öncelikle şu koşullar sağlanmalıdır:

• AYM’ye başvuru yapılması için öncelikle bir hakkın ihlali olmalıdır. Bu hak hem anayasada hem de AİHS kapsamında korunan bir hak olmalıdır. Örneğin özel hayatın gizliliği, işkence yasağı, haksız tutuklama, adil yargılanma hakkının ihlali gibi haklar için bireysel başvuru yolu açıktır.
• AYM’ye başvuru yapmak için gerçek kişi ya da özel hukuk tüzel kişisi (dernek, vakıf, şirket vb.) olmak gerekir. Kamu tüzel kişileri ise AYM başvurusu yapamaz.
• AYM’ye bireysel başvuru yapmak için gereken en önemli şart ise iç hukuk yollarının tüketilmesi şartıdır. Hak ihlali için öncelikle yerel mahkeme, istinaf ve temyiz yollarını tüketmek gerekir. Eğer bu süreç boyunca mağduriyet giderilmezse AYM’ye başvuru yolu açılacaktır.
• AYM’ye başvuru süresi içinde başvuru yapmak gerekir. Son olağan kanun yolu hangisi ise onun tüketilmesinden itibaren başlayan 30 gün içinde AYM’ye bireysel başvuru yapılmalıdır. Bireysel başvuru harca tabi bir işlem olduğu için harcın da ödenmesi gerekir.

Yargı Yollarının Tüketilmesi Şartı

Hakları ihlal edildiğini iddia edenler öncelikle iç hukuk yollarını tüketmelidir. Adli yargı alanına giren kişilerde yerel mahkeme kararı- bölge adliye mahkemesinde istinaf – Yargıtay’da temyiz yolları tüketildikten sonra halen hak ihlalin giderilmemiş olması gerekir. Ancak bazen yerel mahkeme ya da istinaf kararı kesin bir şekilde verilir. Kesin karar üst mahkemeye başvuru yollarının kapalı olduğu anlamına gelecektir. Bu durumda AYM’ye bireysel başvuru yolu açılacaktır.

İdari yargı alanına giren kişilerde idare ya da vergi mahkemesi- bölge idare mahkemesinde istinaf- Danıştay’da temyiz yolları tüketildikten sonra AYM’ye başvuru yapmak gerekir. Ancak bazen yerel mahkeme ya da istinaf mahkemesi kesin olarak karar verebilir. Bu durum bir üst yargı merciine başvurulamayacağı anlamına gelir. Ancak hak arama özgürlüğü devam edecektir. AYM’ye bireysel başvuru yapılabilecektir.

Eğer aynı olay için birden fazla kanun yolu mevcutsa AYM’ye bireysel başvuru yapabilmek için en etkili kanun yolunun tüketilmesi gerekir.

Anayasa Mahkemesi Bireysel Başvuru Süresi

Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru süresi iç hukuktaki kanun yollarının tüketilmesinden itibaren 30 gündür. 30 gün ile 1 ay süresi aynı değildir. Kararın tebliğinin ertesi gününden başlayarak 30 gün sayılmalıdır. 30. gün son başvuru günüdür.

Eğer yerel mahkeme üst kanun yollarına kapalı şekilde kesin bir karar vermişse süre bu kararın tefhim ya da tebliği ile başlar. Eğer istinaf mahkemeleri olan BİM ya da BAM temyize kapalı karar vermişse AYM’ye başvuru süresi istinaf mahkemesi kararının tebliği ile işlemeye başlayacaktır.

Son mahkeme kararının tebliğinden itibaren 30 gün içinde bireysel başvuru formu doldurularak belgeler eklenmelidir. Harcın da ödenmesi ile başvuru yapılacaktır.

Anayasa Mahkemesi Bireysel Başvuru Yapılacak Haklar Nelerdir?

AYM bireysel başvuru yapılacak haklar anayasa, AİHS ve ülkemizin taraf olduğu protokoller kapsamında koruma altına alınan haklardır. Haklar sınırlı olmayıp çeşitlendirilebilir. Bu hakları şu şekilde sayabiliriz:

• Din ve Vicdan Özgürlüğü
• Düşünce ve İfade Özgürlüğü Hakkı
• Serbest seçim hakkı
• Özel Yaşamın gizliliği
• Aile Yaşamı, Konut dokunulmazlığı
• Haberleşme Hakkı
•  Suç ve Cezaların Kanuniliği İlkesi
•  Adil Yargılanma Hakkı
• Mülkiyet hakkı
• Eğitim ve Öğrenim hakkı
• Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği Hakkı
• Kölelik ve Zorla Çalıştırma Yasağı
• İşkence Yasağı
• Yaşam Hakkı
• Örgütlenme ve toplanma hakkı
• Temel hak ve özgürlüklerin korunması
• Eşitlik ilkesi ve ayrımcılık yasağı…

Anayasa Mahkemesi Bireysel Başvuru Nasıl Yapılır?

Yukarıdaki tüm şartlar sağlanmışsa artık AYM’ye bireysel başvuru yapılacaktır. Başvuru için öncelikle AYM bireysel başvuru formu eksiksiz olarak doldurulmalıdır.

• İlk olarak kişisel bilgiler eksiksiz olarak doldurulmalıdır.
• Bireysel başvuruya ilişkin yasal süreç tarih sıralamasına göre özetlenmelidir.
• Başvuruya esas olan kararın aslı ya da örneği eklenmelidir.
• Nihai karar ya da işlem tebliğ edilmişse tebellüğ belgesi
• Tedbir talebi varsa belirtilmelidir ve nedenlerinin sorulduğu kısımda detaylandırılmalıdır. Eğer nedenleri doldurulmazsa tedbir talebi incelenmeyecektir.
• Yaşanılan hak ihlalinin iç hukukta ve AİHS’de nasıl düzenlendiği, hangi hakların ne şekilde ihlal edildiği gibi ihlallere yer verilmelidir.
• Başvuru formuna eklenecek ekler numaralandırılarak eklenmelidir. Her bir ekin tarihi ve karar numarası gibi detayları verilmelidir.
• Başvuruya mutlaka nüfus cüzdanı fotokopisi eklenmelidir.
• Eğer avukat yoluyla başvuru yapılıyorsa vekaletname eklenmeli ve vekaletnamede baro pulu yapıştırılmalıdır.
• Kanuni temsilci ya da vasi ile başvuru yapılıyorsa bu kişilere ilişkin yetki belgesi ya da mahkeme kararı eklenmelidir.
• Başvurucu yabancı ülke vatandaşı ise geçerli kimlik belgesi eklenmelidir.
• Tüzel kişilerde tüzel kişiliği temsile yetki belgesi
• Tazminat talebi varsa uğranılan zarar ve buna ilişkin belgeler
• Başvuru süresinde yapılamamışsa varsa mazereti ispatlayan belgeler

AYM başvuru formu doldurulmuş dilekçe örneği incelenerek nerelerin doldurulacağı daha iyi görülebilir.

Başvurucunun Gizli Tutulması

Başvuru formunda başvurucunun kimlik bilgileri gizli tutulamaz. Ancak AYM’ye başvuru yapılarak kamuya açık belgelerde başvurucunun kimliğinin gizli tutulması istenebilir. Bu talep haklı gerekçelere dayanıyorsa mahkeme kabul eder. Gizlilik talebi Bölümler ya da Genel Kurul tarafından değerlendirilir. Gizlilik kararı sonrası başvurucunun sadece baş harfleri ile karar yayımlanır.

AYM Bireysel Başvuru Yolları

AYM başvurusu için gerekli belgeler tamamsa başvuru bizzat, kanuni temsilci tarafından ya da avukat kanalıyla şuralardan yapılabilir:

• AYM başvurusu bizzat AYM’ye giderek dosyanın teslimi şeklinde yapılabilir.
• Diğer seçenek ise bulunduğunuz yerdeki adliyeden nöbetçi mahkemeler ya da Cumhuriyet Başsavcılıkları üzerinden gönderilmesidir.
• Yurt dışında olanlar ise yurtdışı temsilcilikleri üzerinden başvurularını gönderebilecektir.
• Cezaevinde bulunan tutuklu ya da hükümlüler cezaevi idaresinden aldıkları başvuru formunu dolduracak ve ekleri ekleyeceklerdir. Başvuruyu cezaevi idaresi yapacaktır.

AYM inceleme süresince sunulacak olan diğer tüm belgeler de yukarıdaki yollar üzerinden sunulabilir. AYM bireysel başvuruda eksiklik tespit edilmesi durumunda 15 gün süre verilerek eksikliklerin tamamlanması istenir. Aksi takdirde başvurunun reddedileceği bildirilir. Eğer bu süre içinde eksikler tamamlanmazsa başvuru Komisyonlar Baş raportörü tarafından idari yönden reddedilir. Bu kararın tebliğinden itibaren 7 gün itiraz süresi başlar. İtiraz üzerine verilen karar kesindir.

Anayasa Mahkemesi Bireysel Başvuru İçin Harç ve Masraflar

AYM bireysel başvuru harcı ödenerek başvuru alınacaktır. Her sene bu harç miktarı değişir. Başvuru yapılırken harç tahsil edilir ve makbuz başvuruya eklenir.

AYM’ye adli yardımlı bireysel başvuru yapmak mümkündür. Eğer başvuru harcını ödeyecek durumunuz yoksa adli yardım talepli olarak başvuru yapabilirsiniz. Adli yardım talebinin kabul edilmesi için tapu kaydı, araç sorgulama, SGK dökümü gibi belgeler eklenmelidir. AYM kararlarına göre cezaevinde olan kişilerin de ödeme gücünden yoksun olduğu kabul edilmiştir.

Eğer AYM başvurusu kötüye kullanmak için yapılmışsa başvurucu cezaya mahkum edilecektir.

Anayasa Mahkemesi Bireysel Başvuru Resen İnceleme

AYM incelemesi sırasında başvurucu tarafından sunulan delillerle, hak ve iddialarla bağlı değildir, resen inceleme yapılır. Olayların ve hak ihlallerin doğru anlatılması ancak yanlış hak ihlallerinden bahsedilmesi halinde AYM kendiliğinden hangi hakları ihlal edildiğine bakacaktır. Dolayısıyla başvuru sırasında iddia edilmeyen bir hak ihlali üzerinden de hüküm kurulabilir.

AYM tedbir kararlarının değerlendirilmesi yapılırken şu hususlar gözetilir:

Mesai günlerinde saat 16.00’a kadar AYM’ye ulaşan bireysel başvuru tedbir talepleri aynı gün değerlendirilecektir. Saat 16.00’dan sonra ulaşan kararlar ise ertesi gün değerlendirilecektir.

Cuma günleri, bayram ve yılbaşı tatilleri öncesinde saat 17.00’a kadar AYM’ye ulaşan tedbir talepleri aynı gün değerlendirilecektir. Saat 17.00’dan sonra ulaşan tedbir talepleri ise tatilin bitiminden sonraki ilk mesai günü değerlendirmeye alınır.

Anayasa Mahkemesi Bireysel Başvuru Kararları Nelerdir?

AYM tarafından verilecek kararlar çeşitlidir. İlk inceleme komisyonlar tarafından yapılır. Başvurunun kabul edilebilir ya da kabul edilemez olduğuna hükmedilir.

• Telafisi mümkün olmayan bir zararın doğması muhtemelse, kişinin yaşam hakkı, sağlık ve tutulma koşulları, sınırdışı etme, suçluların iadesi gibi önemli bir hakkında ihlal söz konusuysa gibi sebeplerde öncelikle geçici tedbir kararı verilir.
• Açıkça dayanaktan yoksun başvurular ile başvurucunun önemli bir zarara uğramadığı başvurular için kabul edilemezlik kararı verilecektir.
• AYM başvuru şartlarını sağlayan başvurular içinse kabul edilebilirlik kararı verilecektir.
• Bireysel başvuru yapmak bir haktır ve hakkın kullanımından vazgeçmek ya da feragat etmek mümkündür. Mahkemeye bu talep ulaştığı takdirde başvuru için düşme kararı verilir.

Ön incelemeden sonra başvurunun esasına geçilir. Esas hakkında ise ihlal kararı, ihlal edilmediği kararı ile tazminat kararı verilebilecektir.

• Esas incelemesi sonucunda başvurucu hakkında ihlal kararı verilebilir. Bu durumda ihlalin ortadan kalkması için yapılması gerekenlere de kararda hükmedilir.
• Eğer ihlal mahkeme kararından kaynaklanmışsa dosya yeniden inceleme için yerel mahkemeye gönderilir. Yerel mahkeme dosya üzerinden inceleme yapar. Eğer AYM yeniden yargılama kararı başvurucu için hukuki yarar sağlamayacaksa tazminat kararı verilir.
• Başvurucu tazminat talebinde bulunmuşsa AYM tazminat kararı verebilir ancak resen tazminata hükmedemez. Resen tazminata hükmetme sadece istisnai hallerde mümkündür. Bu nedenle başvurularda sadece tazminat talep ediyorum ifadesi bile yeterlidir. Mahkeme tazminat tutarını kendisini hesaplayacaktır. AYM kural olarak maddi tazminata hükmedemez, sadece manevi tazminata hükmedecektir.
• Eğer AYM başvurucunun hak ihlaline uğramadığını düşünürse ihlal edilmediği kararı verecektir. Bu durumda talepler reddedilir.
• Mahkemenin vereceği diğer karar ise düşme kararıdır. Davadan feragat, davanın takipsiz bırakılması, ihlalin ortadan kalkması gibi hallerde düşme kararı verilerek dosya işlemden kaldırılır.

Anayasa Mahkemesi Bireysel Başvuru Tedbir Kararı

AYM’ye bireysel başvuru yapılan hakların ihlali yaşama hakkına, maddi ve manevi bütünlüğüne yönelikse başvuru kararı verilmeden önce tedbir kararı verilebilecektir. Başvurucular AYM başvurusu sırasında tedbir kararı verilmesini isteyebileceği gibi AYM resen tedbir kararı verebilecektir.

Tedbir kararı verilen dosyalar öncelikle incelenir ve tedbir kararından itibaren 6 ay içinde nihai kararın verilmesi gerekir. Nihai karar verilince tedbir kararı kendiliğinden kalkar.

Anayasa Mahkemesi Bireysel Başvuru Kararına Karşı Başvuru Yolları

Anayasa mahkemesi tarafından verilen karar başvurucuyu tatmin etmiyorsa bu karara karşı AİHM başvurusu yapılabilir. Çünkü AYM ülkemizdeki son yargı merciidir. Buradan çıkan kararlar için Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine başvurulur. AHİM başvurusu için iç hukuk yollarının tüketilmesi gerekir. AYM ülkemizdeki son başvuru yoludur.

AYM kararına karşı AHİM başvuru süresi bireysel başvuru kararının tebliğinden itibaren 6 aydır. AHİM başvurusu ülkemiz dilinde yapılabileceği gibi İngilizce ya da Fransızca dillerinden biri ile de yapılabilir. Ancak AHİM tarafından söz konusu hak ihlallerinin durdurulması, kaldırılması gibi kararlar verilemez. Sadece söz konusu hak ihlallerinden ötürü tazminata hükmedilerek ihlalleri yapan ülke cezalandırılacaktır.

Anayasa Mahkemesi Bireysel Başvuru Hakkında Sık Sorulanlar